Juo gonagasmáidnasat muitalit sámiid birra geat duddjojit stuorra mearrafatnasiid. Petter Dass muitala fanasduddjoma birra 1600-logus, ja dološ molsunprotokollat válddahit reaiddud ja dávviriid birra maid geavahedje fanasduddjomiin. Gávdnojit ollu boarráset gáldut mat válddahit sámiid čeahpes fanasduojárin.
Fanassuodjaleapmi earrána eará kulturmuitosuodjaleamis das go ii gávdno automáhtalaččat suodjalanvuohki agi mielde. Dán rádjai lea Riikaantikvára juohkán doarjjaruđaid fanassuodjaleapmái. Jagi 2020 rájes galget fylkkat ja Sámediggi juohkit doarjaga ja čuovvulit divvunbargguid. Sámedikki bargun lea maiddái hábmet strategiijaid sámi fanassuodjaleapmái. Doaisttážii ii hálddaš vel Sámediggi makkárge fatnasiid eaige fatnasat oaččo doarjaga Sámedikkis.
Ii gávdno makkárge geahčastat unna dahje stuorra fatnasiid birra sámi gullevašvuođain. Danne háliida Sámediggi bisuhit ovddastuslaš válljejumi fatnasiin main sáhttá leat oktavuohta sámi fanashistorjái. Muđui smávva rabas sami fatnasiid ja klinkafatnasiid fuolahit dál sámi museat mat suodjalit daid iežaset dávvirčoakkáldagaid bokte. Ollu fatnasiid eaiggádit maiddái priváhta olbmot, muhto ii gávdno makkárge geahčastat daid šlájaid, logu dahje dili birra.
Juoga, mii sámi riddokultuvrra ja fanassuodjaleami oktavuođa lea miellagiddevaš, lea ahte Davviriikkaid kulturdepartemeanttat njukčamánus 2020 sáddejedje ohcama UNESCO čállingoddái jearaldagain oažžut davviriikkalaš klinkafatnasiid máilmmi árbelistii. Buot boarráset sámi fanasšlájat maid mii dovdat gullet dán árbevirrui, ja sámi fanasduddjonárbevierut leat deattuhuvvon mealgat dán ohcamis. Dat bidjá sámi fanasárbevieruid máilmmi kártii.
Logaldallan sámi fanashuksema birra
Dá lea logaldallan maid Sámedikki vistegáhttema ja fanasgáhttema seniorráđđeaddi Lars Børge Hansen Myklevold lea doallan sámi fanashuksenárbevieruid birra. Logaldallama lea ordnen Evenes Kystlag ja Várdobáiki sámi guovddáš.