Doaibmavádjit sápmelaččaid dilli lea maŋemus jagiid biddjojuvvon áššelistui dutkamiid ja raporttaid bokte dán joavkku birra. Sámediggi lea maiddái deattuhan fágasuorggi Sámediggeráđi dásseárvopolitihkalaš čilgehusas doaibmahehttehusa birra jagis 2019 ja Sábme jállu – Sámedikki dieđáhusas dásseárvvu birra jagis 2020.
NOU 2023:13 På høy tid – Realisering av funksjonshindredes rettigheter čujuha dasa ahte doaibmavádjigiid rievttit Norggas eai ollašuhtto. Bargan dihte áššiin, ávžžuha lávdegoddi dehálaš bajitdási rievdama mii guoská ipmárdussii doaimmashehttejumiid birra. Doaimmashehttejumit leat guhká adnojuvvon dearvvašvuođaváttisvuohtan ja dearvvašvuođahástalussan. Lávdegoddi háliida baicca deattuhit lahkoneami mii vuođđuduvvá vuoigatvuođaide, mas juohke olmmoš ipmirduvvo vuođđovuoigatvuođalažžan ja dan galget eiseválddit ja servodat ollislaččat sihkkarastit.
Sámediggi lea buktán gulaskuddancealkámuša NOU:i 2023:13, mas leat erenoamážit čalmmustahttán dan ahte doaibmavádjit sápmelaččat vásihit ahte eai beasa geavahit iežaset giela ja kultuvrra ja ahte šaddet válljet dárbbašlaš dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaid ja sámi giela ja kultuvrra gaskkas. Lea maiddái unnán diehtu doaibmavádjit sápmelaččaid vejolašvuođaid birra bargoeallimii ja demokráhtalaš searvamii. Stuora hástalus lea maid ahte váilot sierra sámi organisašuvnnat mat sin ovddastit. Lea maiddái deattuhuvvon ahte lea hui stuorra dárbu bargat geavaheaddjiváikkuheapmái doaibmavádjit sápmelaččaid ovddas. Dasa lassin lea čujuhuvvon dasa ahte doaibmavádjit sápmelaččat erenoamáš hearkkit vásihit givssideami, vaššicealkámušaid, veahkaválddi, illasteami ja psyhkalaš dearvvašvuođahástalusaid. Sámediggi áigu Kultur- ja dásseárvodepartemeanttain čuovvulit lávdegotti viidáset barggu raporttain.
Sámi logut muitalit 15 Raporta 1/2023 artihkal Saemien gïele byjjes ööhpehtimmesne – evtiedimmieotnjegh rávve nannet spes.ped. -fálaldaga ohppiide geain lea sámegieloahpahus, sihkkarastin dihtii ahte leat sámegieloahppit ja unnidan dihtii heaitima giellaoahpahusas. Dát ráva lea erenoamáš dehálaš doaibmavádjit sápmelaččaide ja lea mielde deattuheame man dehálaš olbmuide lea beassat geavahit iežaset giela.
Sábme jállu čuovvuleapmin áigu Sámediggi jagis 2024 ráhkadit doaibmaplána sápmelaččaide geain leat doaibmahehttehusat. Lágiduvvojit cealkámuščoahkkimat dán barggu oktavuođas. Mii sávvat ahte nu oallugat go vejolaš buktet oaiviliid ja cealkámušaid doaibmaplánii, juogo cealkámuščoahkkimiin dahje čálalaččat Sámediggái.