Geahča sártni NRK neahtta-TV:s
Buorit olbmot,
Vel daid stuorámus vahágiidge sáhttá divodit jus dasa bidjá áiggi je návccaid. Ruhčeveajis Mátta-Várjjagis lea Smuk-dállu, dološ sámi visttit fas šaddan ealli muitalussan min álbmoga ceavzimis. Doppe ásse mearrasámit, lahka luonddu. Maŋisboahtti Trude Sildnes lea isidiinnis Gjermund Wøhniin fas ceggen báikki nu mo lei ja seailluhan divrras mearrasámi kulturmuittu.
Buriid ávdnasiid ja vuođu dárbbaša maiddái go lea ceggemin sámi identitehta. Máŋgasiidda lea eallináiggi doaibman váldit ruovttoluotta dan maid Norgga eiseválddit rivvejedje. Eatnigiella lea sielu giella, giella mii livččii galgan leat. Sáhttit dušše govahaddat makkár sámi eallin ja servvodat livččii sáhttán leat, jus eiseválddit eai livčče garra gieđain viggan jávkadahttit min kultuvrra ja eallinvuogi.
Dál mii fertet gávnnahit mo divodišgoahtit daid vahágiid maid dáruiduhttin dagahii ja ain dagaha. Soabadeapmi lea guhkitáiggi mihttun. Lea moalkás ja áddjás geaidnu dohko joavdat, ja lea ollu mii álggos ferte divvojuvvot. Sámi árvvuid vuođul fertet mii veahkkálaga cegget servvodaga goahtemuoraid, vai juohke sápmelaš sáhttá eallit bures je iešheanalaččat.
Lea illudahtti vásihit ahte Sámedikki jienastuslohku stuorru jagis jahkái, ja ahte eambbogat háliidit searvat sámi demokratiijai. Juohkehaččas lea vuoigatvuohta hálddašit iežas sámevuođa iežas vuogi mielde.
Sámi duojárat, oahpaheaddjit, giellačeahppit, dáiddárat, áhkut je ádját leat dehálaččat dáruiduhttima divodeamis. Sii geat juogadit iežaset máhtu buohkaiguin geain lea beroštupmi - sin haga eat livčče birgen. Sin dihtii sáhttet máŋggas mis beassat bálgáide mat buktet min ruoktot iežamet goahtái, sámi oktiigullevašvuhtii.
Nu mo Márjá Karlsen, guhte rátnogođđimiin ja mearrasámi dujiin čuoldigoahtá sámi identitehta. Nu mo Isalill Kolpus, gii spivkka je leaikka bokte nanne min sámevuođa. Dahje Emil Kárlsen, gii sámástišgođii rávisolmmožin lávlaga ja luođi bokte, ja nu hukse giellašaldi buolvvaid gaskii iežas bearašmuitalusas.
Sápmi lea girjái ja mii dárbbašat buohkaid geat háliidit bargat sámi servvodaga ovdánahttimiin. Ja vaikko mii leat iešguđetláganat, mis lea maid oktasašvuohta. Sámi vuoigatvuođarahčan geavvá máŋggain arenain: sámi váhnen guhte rahčá vai mánáide gávdno oahpahus sámegillii, dahje oapmehaš guhte doaibmá sihke dulkan je fuolaheaddjin dáčča dearvvašvuođabálvalusas.
Máilmmi ekonomiija jođánis molsašumit ja haddegoargŋumat váikkuhit midjiide buohkaide. Lea stuorra paradoksa ahte olbmuid iešbirgejupmi dál masá ollásit lea industriija hálddus. Min luossabivdu lea gildojuvvon, smávvadállodoallu lea deattu vuolde ja mearrasámiid historjjálaš riekti vuotnabivdui ii leat velge nannejuvvon lágas. Min árbevierut ja máhttu meahcásteamis ja borramušháhkamis sáhtašii leat oassin čovdosis máilmmis gos sihke borramušsihkarvuohta je ceavzilvuohta leat stuorra hástalusat. Jus mii livččiimet beassan ávkkástallat ja hálddašit luondduvalljivuođa, de livččii čoavdán ollu hástalusaid.
Ráfehis máilmmedilli čugge váibmui. Soahti Ukrainas dagaha stuorra siviila heađi. Ja soahti lea maid oalát bissehan miehtásámi rájárasttildeaddji gulahallama. Juovllaid áigge leat oaidnán ahte vearredagut olmmošvuođa vuostá jotket Palestiinnas. Ii leat dohkálaš ahte jođiheaddjt diktet siviilaálbmoga gillát ja mánáid goddot. Mii gáibidat ahte dát vearredagut bisánit.
Vássán jagis lean hirpmáhuvvan buot roahkkadis sámenuorain, ja sin doarjjaolbmuin, geat dáistalit riektestáhta ja min riektesihkarvuođa ovddas. Jorggu gávttiiguin leat sii gáibidan ahte olmmošvuoigatvuođarihkkun Fovsenis ferte bissehuvvot. Lean nu giitevaš din áŋggirdeami ovddas.
Vaikko stáhta lea dahkan roavva boasttuvuođaid, de sii leat guođđán Fovsen-sápmelaččaid divodit olmmošvuoigatvuođaid rihkkuma mii lea sin vuostá dahkkon. Fovsen-sápmelaččat leat mannan nu guhkás go oba sáhttetge. Lulli-Fovsenis lea dál šiehtadus mii sáhttá leat sihkarvuohtan sidjiide ovddosguvlui. Davvi-Fovsen lea ain mihtidemiin, ja de leat vel dieđihuvvon ođđa sisabahkkemat. Stáhta háliida stuorrán, muhto ii hálit buoridit dábiid.
Ii leat imaš ahte máŋggas dovdet fámohisvuođa go stáhta addá midjiide skiremoniid, seammás go bidjet garra deattu midjiide nu ollu sisabahkkenáššiin. Mun in vuoimmehuva dáinna. Mii diehtit mii lea buoremus sápmelaččaide. Mii eat dohkket badjelgeahččama dahje duolbmama. Stáhta ferte formálalaččat dáhkidit ahte olmmošvuoigatvuođarihkkun nugo Fovsen-áššis ii sáhte ođđasit dáhpáhuvvat, nu ii sáhte dáhpáhuvvat Muolkkuid-áššis, iige eará sisabahkkenáššiin.
Sámedikki deháleamos bargu lea fuolahit ahte sámi vuoigatvuođat nannejuvvojit ja doahttaluvvojit. Mu lohpádus lea ahte Sámediggi galgá ain leat ovdavázzi, mii guoddá sihke čuovgga ja doaivaga min álbmoga boahtteáigái. Ráhkis oabbán, vielljan, oarbinan - it dárbbaš lossamielain johtit okto, mii johtit searválaga.
Ráhkis álbmot,
Mis ferte doaivva ja jáhkku buoret boahtteáigái midjiide buohkaide. Vaikko orru veadjemeahttun, de lea vejolaš divodit dáruiduhttima vahágiid. Olmmošlaš dáhtuin, nu go Smuk-dálu divodeamis, de lea vejolaš. Sámi servvodahkii háliidan cealkit ahte min goađis gávnnat donge saji. Dáppe galggat beassat vuoiŋŋastit ja čohkket fámuidat vel garraseamos dálkkisge.
Sávan didjiide buori ođđajagi.