Čoahkkinjođiheaddji,

Duopmu lea celkon Kárášjot’ áššis. Kárášjoga álbmot vuoittáhalai Alimusrievttis, unnimus vejolaš eanetloguin. Lea gal čielggas ahte Kárášjogas leat sámi oamastanvuoigatvuođat.

Oamastanvuoigatvuođat eai leat hilgojuvvon, iige Alimusriekti leat dadjan ahte FeFos lea oamastanvuoigatvuohta.

Jáhkkimis maiddái FeFo ferte árvvoštallat mo Kárášjot’ duopmu váikkuha sin doaimmaide boahtteáiggis. Sámedikki dievasčoahkkin galgá meannudit mo Sámediggi oaivvilda ahte FeFo ulbmilparagráfa buoremusat sáhttá ollašuvvat. Dát ášši boahtá čavčča mielde.

Sámedikkis lea geatnegasvuohta FeFo ovdáneami ektui. Boahttevaš digaštallan FeFo birra addá vejolašvuođa gállit luotta mas sámi riekteoaidnu gudnejahttojuvvo ja FeFo vuhtiiváldá sámi vuoigatvuođaid ja vuoigatvuođalaččaid.

Vuoigatvuođadáistaleapmi ii noga Kárášjot’ duomu dihte.

Čoahkkinjođiheaddji,

Muolkkuid-ášši lea stuorámus sisabahkkenášši mii goassige leamaš Finnmárkkus. Dát ášši ja čuovvuleaddji áššit váikkuhit sámi servodaga ja ássiid davvin boahtte 10-20 jagi ovddosguvlui. Leat duođalaš uhkádus sámi kultuvrra ja ealáhusaid vuostá, ovdamearkka dihte meahcásteami ja boazodoalu. Dat goarida návccaid ja doaivaga boahtteáigái máŋgasis. Sis lea gažaldat - mo dál? Ja mii galgá Sámedikki vástádus leat?

Galgat go diktit nuoraid ja boahttevaš buolvvaid bealuštit min eallinvuođu. Ja movt boahtá historjá árvvoštallat min daguid dán áššis? Bohtet go min mánáidmánát gažadit vai ipmirdit. Mun dáhtun fápmudusa dievasčoahkkimis vai sáhttit árvvoštallat buot vejolašvuođaid bissehit Muolkkuid-elektrifiserema. Mii dárbbašit nu stuorra eanetlogu go vejolaš, ja mun bivddán doarjaga dis.

Muolkkuid-áššis váilu máhttovuođđu, mii lea geatnegahtton lága bokte.

Muhto ovtta sajis ii váilon máhttu. Bådåddjos ledje badjel duhát eamiálbmotdutki čoahkkanan Native American and Indigenous Studies Association (NAISA) konferánsii. Gealbu lea okta min divraseamos fámuin. Máhttu lea varra áidna resursa mii stuorru go dan juohká earáiguin. Ligge váimmu gullat ahte eamiálbmotáŋgiruššit Brasilas muitaledje medias ahte sii dovdet álo hui bures váldon vuostá go bohtet Sápmái, ja rábmojedje sihke konferánssa fágalaš sisdoalu ja oktavuođa eará eamiálbmotdutkiiguin. Háliidan rábmot lágideaddjiid ja sámi dutkiid geat leat bures váldán vuostá min oappáid ja vieljaid.

Háliidan sávvat lihku Sámi nissonolbmo spábbačiekčanjovkui go vuite Conifa-cupa Bådåddjos, ja leat dasto šaddan máilmmimeaštárat. Spábbačiekčan ja faláštallan lea dehálaš deaivvadanbáikin sámiide. Ollu mánát ja nuorat maid servet faláštallamii, ja lea dehálaš ahte doppe lea oadjebas dilli. Finnmárkku spábbačiekčanbiras lea álggahan prošeavtta MII-MET-VI, mii galgá eastadit rasismma, vealaheami ja vaššiságaid. Sámediggeráđđi lea dorjon prošeavtta 400 000 ruvnnuin.

Oassálasten Álttás go buot duopmárat ja hárjeheaddjit ledje čoahkkanan. Ja dalle geigejedje munnje ruoná koartta mii lei nu easkka prentejuvvon ahte ain lei báhkas. Finnmárkku spábbačiekčanbiras dáhtui mu lohpidit geavahit dán ruoná koartta go oainnán ahte muhtin olmmoš lea dahkan buori dagu. Ja dál mun háliidan geiget ruoná koartta olles dievasčoahkkimii, buot politihkkáriide, Sámedikki hálddahussii, tulkkaide, jorgaleddjiide ja buohkaide geat oassálastet vai sámi demokratiija sáhttá doaibmat. Illudan čuovvut MII-MET-VI-prošeavtta viidásat. Mihttu lea buorre ja oadjebas biras buot olbmuide, beroškeahttá geat sii leat.

Sámi Valáštallanlihttu lea vásihan stuorra miellahttolassáneami, ja dat lea illudahtti. Sii váldet servvodatovddasvástádusa go johtet viidát prošeavttain Ovttas.

Guktot prošeavttat čájehit duohta dáhtu eastadit vealaheami ja vaši. Mii dárbbašat buriid prošeavttaid, ja ovdagovaid, mat sáhttet min buohkaid movttiidahttit eastadanbargguiguin.

Áhkánjárga lea ožžon alpinmáilmmemeašttirgilvvu 2029:s. Mii sávvat ollu lihku, ja diehtit ahte máŋgasat lea guhká bargan ollašuhttindihte dán. Áhkánjárga sáhttá speadjalastit daid buot buoremus osiid min eallimis. Sámi kultuvra, borramuš ja ovttasbargu Árraniin ja sámi servodagain leat dehálaš oassin máilmmimeašttirgilvvu ohcamušas.

Čoahkkinjođiheaddji, 

Mátkeealáhus lea ja lea álo leamaš dehálaš ollu sámi fitnodagaide. Sámedikkis leamaš ollu iešguđet prošeavttat dán suorggis maŋimuš ovcci jagi. Dál lea áigi čohkket buot maid mii leat oahppan ja ollislaččat geahččat dán ealáhusa. Sámediggeráđđi áigu buktit mátkeealáhusášši dievasčoahkkimii dán jagi loahpas.

Sámediggi ja Norgga ráđđehus leat ovttasráđiid ráhkadišgoahtán sámi ealáhuseallima geaidnokártta. Ulbmilin lea nannet ealáhusovddideami sámi guovlluin. Sámis leat ollu čeahpes ja hutkás ealáhusdoallit. Mu mielas lea dehálaš ahte sámi ealáhusat maid ožžot ovdánanvejolašvuođaid. Mun sávan ahte geaidnokárta šattašii dehálaš veahkkin ja danin leatge viežžan oaiviliid ealáhusaktevrrain miehtá Sámi.

Mii dárbbašat maid kapitála vai ealáhusat sáhttet investeret. Danin lea sámediggeráđđi evttohan várret 2 miljovnna ruvnna reviderejuvvon bušeahtas ođđahutkanfondii sámi ealáhusaide, ja dat lea ožžon nama “Álgu”.

Mun deaivvadin ođđa ealáhusministariin Cecilie Myrsethain miessemánus Oslos. Lei movttiidahtti čoahkkin ja ealáhusministaris orru duohta dáhttu čađahit min oktasaš barggu. Lea maid dehálaš árvvoštallat daid doaibmabijuid mat jo gávdnojit, ja mo dat heivejit sámi ealáhusaide.

Mohtorjohtolatlága evttohus geigejuvvui miessemánu 21. beaivvi Oslos. Evttohus ii vuhtiiváldde sámi meahcásteami riektevuođu. Dat lea šállošahtti, go lávdegoddi ii leat vuhtiiváldán Sámedikki gulaskuddancealkámuša, mii lei dievasčoahkkimis mearriduvvon. Dálkkádat- ja birasdepartemeanta lea rahpan gulaskuddama ja áigemearri lea čakčamánu 15. b. Sámediggeráđđi áigu bivdit maŋiduvvon gulaskuddanáigemeari vai mii beassat meannudit ášši čakčamánu dievasčoahkkimis. Finnmárkku fylkadiggi lea maid bivdán maŋiduvvon áigemeari, ja dan mii gal doarjut.

Sámediggi lea maid sádden gulaskuddama Helse Nordii cuoŋománu 30. beaivvi man measta buot joavkkut Sámedikkis leat dorjon. Sámediggi vuosttilda jándorsajiid sirdima DPS Deanus Álahedjui. Mii leat maid vuostá TSB Álttá gárrenmirkkodivššu heaittiheami. Mii leat bivdán Helse Nord gohččut Finnmárkku buohcciviesu bisuhit beaivekirurgiija, ja baicce nannet fálaldaga ovttas buoret riegádahttin- ja fáhkkabálvalusaiguin. Mii maid vuosttildit jándorsajiid heaittiheami Hánssagiettis, mii lea guovddáš mearrasámi guovllus. Háliidan giitit joavkkuid Sámedikkis buori ovttasbarggu ovddas. Lea mearrideaddji ahte mis leat buorit dearvvašvuođabálvalusat sámi álbmogii.

Suohkanat sámi hálddašanguovllus eai oaččo veahki čoavdit iežaset hástalusaid. KS buvttii dálvet raportta man namma lea “Lassegolut fuolahan dihte guovttegielatvuođa sámegiela hálddašanguovllus”. Raporta čájeha ahte sámi suohkaniin leat lassegolut mat eai gokčo dálá sisaboahtovuogádaga bokte. Duohtavuohta- ja soabahankommišuvnna raporta čájeha ahte lea stuorra juovva gaskal sápmelaččaid rivttiid ja sin rivttiid čađaheamis. Suohkaniin lea dehálaš ovddasvástádus fállat sámi bálvalusaid, dego sámi mánáidgárdesajiid, sámegieloahpahusa ja dásseárvosaš dearvvašvuođabálvalusaid.

Mis leat vuordámušat sisaboahtovuogádahkii mii vuhtiiváldá dan erenomáš ovddasvástádusa mii gullá suohkaniidda giellahálddašanguovllus. Ráđđehus lea lohpidan čuovvulit ášši boahtte jagi Stuorradiggedieđáhusas sámi giela, kultuvrra ja servvodateallima birra.

Čoahkkinjođiheaddji,

Mii leat aiddo lágidan maŋimuš čoahkkima sámi mánáidforumis. Sámi mánáidforum lea min deháleamos rávvejeaddji. Sámi mánáidforuma ásaheami áigumuš lei ovddidit sámi mánáid ja nuoraid jiena. Dáinna vugiin sihkkarastá ahte sámi mánát ja nuorat vuhtiiváldojuvvojit, ja ahte sis lea mielváikkuheapmi buriid bajásšaddaneavttuid ja oahppobirrasiid ovddideapmái. Lea dehálaš diehtit maid sámi mánát ja nuorat ieža vásihit ja jurddašit iežaset árgabeaivvi birra. Mánát ja nuorat galget gullot ja beassat iežaset oaiviliid lonohallat ságastallamiin. Mii galgat háleštit singuin, eatge dušše hállat sin birra, go bargat dakkár áššesurggiiguin main mánáin ja nuorain lea eanet gelbbolašvuohta ja vásáhusat go dat mii mis lea.

Sámi mánáidforumis leamaš 11 máná Oslos, Deanus, Hábmeris, Kárášjogas ja Dielddanuoris. Sii leat lokten áššiid nugo sámi mánáid rivttiid váilevaš ollašuhttin, movt ovdagáttut oahpahusas sámi kultuvrra birra skuvllain Norggas soardá sámi mánáid ja váilevaš oahpponeavvuid sámegielaide. Sámediggi giitá sámi mánáidforuma. Giitu maiddái skuvllaide ja giitu mánáid vehkiide ja Redd barnai. Mis lea ulbmilin ásahit ođđa mánáidforuma.

Sámi mánáidforuma rávvagat leat ovdanbukton Sámedikki dievasčoahkkimis, eará politihkalaš orgánaiguin, ja maiddái ONa bistevaš forumis eamiálbmotáššiide cuoŋománus. Lei buorre deaivvadit máilmmi eamiálbmogiiguin Manhattanis, New Yorkas. Dál lea bistevaš forum válljen ođđa jođiheaddji. Giittán ovddeš jođiheaddji Darío José Mejía Montalvo. Sávan lihku ođđa jođiheaddjái Hindou Oumarou Ibrahim. Mun illudan su nana jođiheapmái máilmmi eamiálbmogiid ovddas.

Sávan buriid šiehtadallamiid,

Giitu beroštumis.

Loga sámediggeráđi doaibmadieđáhusa (dárogillii): 017/24 Sametingsrådets beretning om virksomhet - juni 2024