Duohtavuohta ja soabadeapmi – Váidudeaddji doaibmabijut

Fuomášuhttit ahte dán listtus leat dušše dat doaibmabijut mat leat čuoggáiguin merkejuvvon 26. kapihttalis – Raportta Sannhet og forsoning (Duohtavuohta ja soabadeapmi) doaibmabijut.

Loga olles raportta dás

Pilára 1: Máhttu ja gaskkusteapmi

  • Kommišuvdna evttoha ásahit nationála gelbbolašvuođaguovddáža dáruiduhttinpolitihka ja vearrivuođa birra, mii ovddasvástida dutkama, dokumentašuvnna, gaskkusteami ja soabadanbarggu.
  • Kommišuvdna evttoha nannet diehtojuohkima dáruiduhttinpolitihka ja dan váikkuhusaid birra vuođđoskuvlla, joatkkaskuvlla ja allaskuvllaid ja universitehtaid oahpahusas.
  • Kommišuvdna ávžžuha eiseválddiid ja relevánta ásahusaid gozihit proseassaid ja ovdánahttit doaibmabijuid daid gávdnosiid vuođul maid maiddái eará kommišuvnnat Davviriikkain gávnnahit boahttevaš jagiid.

Pilára 2: Giella

  • Kommišuvdna evttoha nationálalaččat áŋgiruššat čađamanni kvena- ja sámegiel giellaoahpahusa ovdii mánáidgárddi rájes gitta rávisolbmuid oahpahussii.
  • Kommišuvdna evttoha ulbmillaččat áŋgiruššat kvena- ja sámegiela ovdii ja daid oainnusmahttima ovdii almmolašvuođas.
  • Kommišuvdna evttoha davviriikkalaš vuolggaheami rádjerasttideaddji ovttasbarggu nannema váste giela, giellaoahpahusa, oahpponeavvobuvttadeami ja giellarevitaliserema birra.
  • Kommišuvdna evttoha ráhkadit doaibmaplána kvenagiela váste vai giellageavaheaddjit lassánit, vai kvenagiella sáhttá áiggi mielde loktejuvvot nuppi oasis goalmmát oassái minoritehtagiellasoahpamušas.   
  • Kommišuvdna čujuha NAČ:i 2016: Váibmogiella, ja evttoha ráhkadit bajitdási strategiija vai bajásšaddama ja oahpahusa, dearvvašvuođa ja fuolahusa ja hálddašeami ja justiisa surggiin olahuvvo gielalaš dásseárvu mii lea heivehuvvon sámegielaide.

Pilára 3: Kultuvra

  • Kommišuvdna evttoha viiddis, guhkesáiggi nationála áŋgiruššama sámi, kvena/norggasuopmelaš ja vuovdesuopmelaš kultuvrra ovdii soabahanbarggu oassin.
  • Kommišuvdna evttoha nannet sámi, kvena ja vuovdesuopmelaš kulturealáhusaid ja -ásahusaid ekonomalaš rámmaid.
  • Kommišuvdna ávžžuha nationála ásahusaid ásahit lagat ovttasbarggu sámi, kvena ja vuovdesuopmelaš ásahusaiguin, ja veahkehit oainnusmahttit, áimmahuššat ja gaskkustit sámi, kvena/norggasuopmelaš ja vuovdesuopmelaš kultuvrra.
  • Kommišuvdna evttoha nannet rádjerasttideaddji ovttasbarggu sámi, kvena ja vuovdesuopmelaš kultuvrra hárrái.

Pilára 4: Riidduid eastadeapmi

  • Kommišuvdna doarju Cealkinfriddjavuođakommišuvnna (NOU 2022: 9) doaibmabidjoevttohusaid eastadan dihtii vaši ja vealaheami eamiálbmogiid ja minoritehtaid vuostá.
  • Galggašii čielggaduvvot bistevaš ráđđeaddi orgána ráđđehussii áššiin mat gusket nationála minoritehtaide, dás maiddái mielmearridanvugiid birra.
  • Kommišuvdna ávžžuha álbmotrievtti vuođul kártet oamastan- ja geavahanvuoigatvuođaid guovlluin olggobealde Finnmárkku. Dat ferte fátmmastit boazoguohtunvuoigatvuođaid olggobealde dálá orohagaid ja nationála minoritehtaid geavahanvuoigatvuođaid oamasteami ja dološ áiggi rájes geavaheami vuođul.
  • Kommišuvdna čujuha NOU:i 2007: 13 Den nye sameretten ja NOU:i 2008: 5 Retten til fiske i havet utenfor Finnmark ja ávžžuha ahte dáid čielggademiid evttohusat čuovvuluvvojit.
  • Kommišuvdna evttoha ollislaččat geahčadit boazodoalu areáladili ja mearkkašumi sámi kultuvrii.

Pilára 5: Njuolggadusaid implementeren

  • Oassin Stuoradikki hálddašeami bearráigeahččamis galggašii geahčadišgoahtit mearrádusaid váilevaš implementeremis minoritehtapolitihkalaš suorggis.
  • Kommišuvdna ávžžuha eiseválddiid nannet oahpahusa sámiid, kvenaid ja vuovdesuopmelaččaid ja sin vuoigatvuođaid birra almmolaš bargiide.
  • Kommišuvdna ávžžuha universitehta- ja allaskuvlasuorggi fállat eanet studeanttaide oahpahusa eamiálbmogiid ja nationála minoritehtaid birra.

Juogadanboalut