Saemiej ahkedh åtnoen gaavhtan årromedajvijste jeenjesh dejstie båarasommes kultuvremojhtesijstie daejnie dajvine maehtieh vuesiehtimmine årrodh saemien åvtehistovrijasse. Saemiedigkie læjhkan ajve reeremedïedtem åtna kultuvremojhtesi åvteste mah leah åehpies histovrijes gaaltiji jïh njaalmeldh aerpievuekiej tjïrrh, jallh dotkemeilledahkh vuesiehtieh dah sån saemien histovrijem jïh åvtehistovrijem vihtiestidh. Maahta aaj kultuvremojhtesh tjïelkestidh goh dej lea ektiedimmie saemien åvtehistovrijasse, dsj. dah leah fysiske gïejh dejstie prosessijste mah leah dejtie histovrijes åehpies saemien kultuvrevæhtide buakteme jïh guhkiebasse daan beajjetje kultuvrese.  

1900-låhkoen raajan saemieh idtjin jïjtsh tjaalege-aerpievuekiem utnieh. Doh aaremes tjaaleldh gaaltijh saemien histovrijasse leah jeenjemasth tjaalasovveme gyrhkeles tjåadtjoehtæjjijste jallh staateles åejvieladtjijste. Saemien åvtetïjje jïjtse dotkemesuerkie sjïdti arkeologide easkah 1980-låhkoen aalkoven raejeste. Dan åvteste annje jïjnje maam ibie daejrieh saemien åvtetïjjen bïjre.

Saemien kultuvremojhtesh 1919 raejeste jallh båarasåbpoe leah jïjtsistie vaarjelamme. Dah leah vaarjelamme gaajhki råajvarimmiej vööste mah maehtieh skaaram darjodh, eerjedh jallh ovsjïehteles skeemmedh. Kultuvrebyjrese lea dajve gusnie kultuvremojhtesh leah stuerebe elliesvoetesne jallh ektiedimmesne. Nomme lea synonyjme baakojne kultuvreeatneme. Daesnie kultuvremojhtesh mah seamma kultuvrese, åtnoeboelhkese jallh funksjovnese govlesuvvieh. Maahta aaj kultuvremojhtesh årrodh joekehts aaltarinie jïh vaarjelimmiestatusinie. Kultuvrebyjrese maahta aaj dajve årrodh histovrijes heannadimmiejgujmie, jaahkojne jallh aerpievuekiejgujmie.

Kultuvrebyjrese uvtemes njoelkedassh vadta guktie edtja daejtie dajvide reeredh, gusnie ektiedimmie kultuvremojhtesi gaskem ij byörh tsoepkenidh. Daan beajjetje kultuvremojhtesereereme aajkojne åtna kultuvremojhtesidie vaarjelidh sijjen ektiedimmesne.