Daan daelvien dovne noere voebnesjæjjah almetjereaktijste jïh politihkerh buvvemeaajhtoeh jïh laavsemem åadtjoejin Fovsen-aksjovnine. Saemien maanah jïh noerh skuvlesjaljosne abpe Nöörjesne aaj dååjrin sijjieh dïedtem åadtjoejin dan åvteste mij Oslosne heannadi. Amnesty International Nöörje lea hijvenlaakan vihtiestamme åvtelhaarvoeh jïh negatijve stereotypijh saemiej vööste tjarke læssanin dennie jïegke digkiedimmesne sov urremes reektehtsisnie nedtelaavsemen bïjre saemiej vööste.
Mijjen akte almetjereaktameadtoe Nöörjesne daelie, jïh staaten lea dïedte dam nåhkehtidh jïh dam davvodh. Sijjeste staate sov dïedtem vaalta dellie noere saemieh tjuerieh guektiengïerth maajsoem guedtedh: eah tjoerh ajve sijjen jieledh vuertiemasse bïejedh jïh sijjeste demonstreeredh, men aaj aajhtoeh jïh aassjoem dååjroeh, saemiedigkiepresideente Silje Karine Muotka (NSR) jeahta.
Saemiedigkie aktem Dahkoesoejkesjem saemielaavsemen vööste bæjhkoehti jaepien 2022, 17 råajvarimmiejgujmie saemielaavsemen vööste. Goh bielie dehtie guhkiebasse barkoste Dahkoesoejkesjistie Saemiedigkie sæjhta 2024 aalkoelisnie sijjiem samehets.no bæjhkoehtidh mij lea bïhkedæjja guktie edtja saemielaavsemem reektedh jïh dam bïeljelidh. Seamma tïjjen Saemiedigkie nöörjen åejvieladtjh haasta råajvarimmiejgujmie nïerhkedh mah leah sjïere ulmiej vööste akten nasjonaale dahkoesoejkesjen tjïrrh saemielaavsemen vööste.
Gegkestem mijjen bieleste liejmie, men mijjen dååjrehtimmiej gaavhtan tjoerebe gaatesjen veanhtadidh vielie saemielaavsemem dååjredh doh minngebe våhkoeh. Sïjhtebe haestedh gaajhkesidie eensi digkiedimmiem hööltedh, jïh aassjoelahtestimmieh jïh persovnebielhkemem uvtedh. Jis datne aajhtoeh, aassjoelahtestimmieh jallh irhkemem dååjrh mijjieh datnem birrebe aellieh dam oktegh guedtieh, men reekth dam guhkiebasse. Seammalaakan aaj jis vuajnah naan jeatjebh dam dååjroeh, saemiedigkieraerie Runar Myrnes Balto (NSR) jeahta.
Datne vædtsoehvoetem, aajhtoeh jallh aassjoelahtestimmieh dååjreme?
Muvhth lahtestimmieh goh aajhtoeh, aassjoelahtestimmie jïh vesties dåemiedimmie leah aamhtesh mej åvteste maahta bysvedh. Maahta geerve årrodh raastem luhpies jïh luhpehts lahtestimmiej gaskem buerkiestidh, men jis pollisem gaskesadth maehtieh dam vuarjasjidh jïh datne maahtah viehkiem åadtjodh. Jalhts lahtestimmie ij bysvehtsem vedtieh dellie dihte gie dam dååjroe, maahta tuhtjedh leajhroes jïh provoseereden domtedh.
Daesnie svaalhtesh biejeme såemies vierhtide jïh etaatide gusnie maahtah viehkiem ohtsedh jis vædtsoehvoetem, aajhtoeh, aassjoelahtestimmieh jallh irhkemem dååjrh jallh dam vuajnah jïh govlh. Vihkele ij dagkerh heannadimmieh oktegh guedtedh.
- Mïrrestallemejarnge KUN lea bïhkedæjjam dorjeme mij soptseste maam maahtah darjodh jis tjïertevidtjiem jïh aaj tjïertevidtjien lahtestimmieh jïh aajhtoeh dååjrh. Lohkh vielie daesnie.
- Pollisen nedtesæjrojne bïevnesh gaavnh guktie maahtah pollisese bïeljelidh. Lohkh vielie daesnie.
- Vihkele ij heannadimmiem oktegh guedtedh, jïh maahta lijsedh giejnie akt soptsestidh. Saemien nasjonaale maahtoejarnge (SANKS) lea voestesnjieptjiefaalenassem tseegkeme sov guhkiebasse barkosne Fovsen-aamhtesistie. Dej gaskesadtemebïevnesh daesnie gaavnh.
- Maanah jïh noerh, jïh maanaj jïh noeri eejhtegh, mah irhkemem maanagïertesne jallh skuvlesne dååjrh maehtieh learohke-, lïerehtæjja- jïh irhkemetjirkijigujmie gaskesadtedh. Tjirkijh leah jïjtjeraarehke vierhtiealmetjh sjaevehtsvoetedïedtine. Gaavnh dov tjirkijem daesnie.
- Mïrrestalleme- jïh sïerredimmietjirkije maahta aaj datnem viehkiehtidh jis leah jueriedisnie mejtie sïerredimmiem dååjrh jallh dov leah gyhtjelassh guktie laakh leah. Lohkh vielie daesnie.
Mij sjugniehtåvva gosse aamhtesem pollisese bïeljelh?
Bieljelimmie pollisese: Gosse aamhtesem pollisestasjovnesne bieljelh datne birresovvh bïevnesh jïjtjedh bïjre soptsestidh, åvtelen birresovvh veelelaakan soptsestidh dan bïjre maam sïjhth bieljelidh.
Gosse leah soptsestamme dan bïjre mij sjugniehtovveme, pollise sæjhta datnem såemies gyhtjelassh gihtjedh guktie dah leah seekere sijjieh dam reaktoelaakan guarkeme. Datne sïjhth aaj birresovvedh dov mïelem såemies gyhtjelassi bïjre. soptsestidh Maahta vuesiehtimmien gaavhtan årrodh mejtie sïjhth dïhte almetje mij dam dorjeme jallh jeahteme edtja bysvedh jallh mejtie dov naan maaksoekrïevenassh.
Pollise tjaala maam datne tjïelkesth aktene reektehtsisnie. Pollisebïeljelimmie ij leah gaervies åvtelen datne leah reektehtsem lohkeme, dagke maam aaj lissiehtamme jïh minngemes vuelietjaaleme.
Kraanskome: Gosse bïeljelimmie gaervies aamhtese kraanskoemasse jåhta. Ulmie lea dan hijven bijjieguvviem åadtjodh goh gåarede aamhtesistie (mij heannadamme) jïh goerehtidh mah såarhts vïhnestimmieh gååvnesieh.
Bïedtemegïetedimmie: Gosse pollise lea aamhtesem kråånskeme aamhtese bïedtemebyjjesfaamose jåhta mij sjæjsjele mejtie edtja aamhtesem hiejhtedh jallh bïedtemenænnoestimmiem darjodh (goh bïedtemehiejhteme, böötedh jallh joejtehtsenænnoestimmiem darjodh (goh bïedtemehiejhteme, bööte jallh joejtehtsesjæjsjalimmie).
Vihkele: Jis bïedtemebyjjesfaamoe aamhtesem heajhta ij sïjhth jiehtedh pollise jallh bïedtemebyjjesfaamoe ij jaehkieh dïsse gïe bieljele, jallh veanhta ij leah meadtoe orreme. Men dellie vïhnestimmieh mah aamhtesisnie gååvnesieh eah leah nuekie aamhtesem sjæjsjalidh.
Mujhtieh: Striengkies krïevenassh reaktajearsoesvoetese olles almetjh reaksjovnh åadtjoeh faatoes jallh båajhtoeh våaromen gaavhtan.