Ij leah naan snåvsoesaemieh, bieliesaemieh jallh orresaemieh. Vuestelen gaajhkh saemieh seammavyörtegs jïh nuekie hijven. Goevten 6.b., mijjen åålmegebiejjien, daate lea vihkele dïjre. Aaj essense aktene aamhtesisnie maam Saemiedigkieraerie Saemiedigkien stoerretjåanghkose buakta daelie, dejnie ulmine våaromem sisnjelds liktemasse saemiej luvnie sjïehteladtedh. Sïjhtebe Saemiedigkie edtja nænnoestidh saemieh leah gellielaaketje åålmege seammavyørtegs saemiejgujmie.
Mannasinie edtja maam akt nænnoestidh mij dan iemie vååjnoe? Jovven, dan åvteste dïhte ryöktesth tjuvtjede dïsse maam daaroedehteme lea saemien åålmeginie dorjeme. Joekoen jeenjesh sååjrehkevoetem guedtieminie jïjtsh sijjien bïjre saemien ektievoetesne. Dah edtjieh daejredh daajroeh gïelen jïh kultuvren bïjre eah moenh mejtie leah hijven saemieh jallh ij. Jïh fåantoe lea dah eah maehtieh skåltoem åvteste vaeltedh dan maam daaroedehteme lea sijjeste vaalteme goh aktegsalmetjh.
Filme Ellos eatnu- Baajh jeanoem jieledh – mij lea sjyöhtehke kinovisnie daelie, naakenh dejstie almetjijstie buerkeste mah lin njueniehkisnie Alta-aamhtesinie. Filme hævvi hijvenlaakan sjeahta tjoevkesem bïejedh daaroedehtemepolitihken ovreaktese dan saemien vööste, jïh dan gaavhtan aarvoem åtna vuejnedh gaajhkesidie. Men dagke dïhte aaj maahta meatan årrodh mijjese dïrregh vedtedh sinsitniem Saepmesne guarkedh?
Histovrijen minngiespeejjelisnie lea joekoen aelhkie vuejnedh mannasinie dan jeenjesh veeljin sov saemien identiteetem laehpedh. Jis irhkemem jallh laavsemem dååjrh jallh naakenh datnem leerhkieh nuekie jeenjh aejkieh, dellie ij leah rovnege jis ih sïjhth dov maanah edtjieh dam seamma dååjredh. Seamma tïjjen lij sån akte dejstie vïerremes veeljemijstie almetji jieliedisnie. Dan åvteste ij leah dan geerve vuejnedh mannasinie naakenidie sååjrehke jïh geerve domti gosse jeatjebh reegkeslaakan dam saemien eevtjin jïh reaktah krïevin, goh vuesiehtimmien gaavhtan Alta-aamhtesisnie darjoejin.
Ij akt geerve gaajhkesidie guarkedh mah tjuedtjielin jïh saemien båetijen aejkien åvteste gæmhpoejin. Doh jeenjesh mah gaptam tseekin bielelen jïjtsasse ussjedidh, jïh gæmhpoejin ihke mijjen gïelh jïh jielemh edtjin jåerhkedh gååvnesidh. Voenges seabradahkesne, Stoerredigkien uvte jïh Altesne. Dah sån damtin daate lij joekoen ovrïektes gosse jeatjah saemijste bealhkasovvin gosse sijjieh dan saemien åvteste gæmhpoejin. Jeenjesh gujht demtieh dah buerebh leah vyörtegs gæjhtoem åadtjodh ihke mijjen leah jielije gïelh, kultuvre jïh jielemh daan biejjien.
Jïh daesnie tjåadtjobe. Saemieh dan gaajh joekehts aalkoevåaroeminie demtieh jeatjah saemieh leah dejtie ovrïektes gïetedamme, laavseme jallh ålkoestamme. Mijjese lea baajkoes daate vigkie åålmegi gaskem lea vïedteldihkie dejnie byögkeles saemiepolitihkine daaroedehtiemisnie. Mijjieh dïsse vuartasjibie goh daaroedehtemesaejrie mij lea ovleme, jïh båehtjierdimmiem daarpesje.
Ruffien 1. b. daan jaepien Saetniesvoete- jïh liktemekommisjovnen reektehtse båata. Dellie jïjnje dehtie baaktjesistie buartan båata. Dan åvteste saemiedigkieraerie joe daelie Saemiedigkien stoerretjåanghkoem böörede vihtiestidh dïhte sisnjelds saemien daaroedehteme tjuara sijjiem åadtjodh dennie båetije daaroedehtemebarkosne, liktemen baalte stoerreseabradahken jïh saemiej gaskem.
Daate likteme tjuara ulmine utnedh gaajhkesidie saemien ektievoeten sïjse feerhmedh, jïh saemien jïjtjedomtesem lutnjedh. Gaajhkesh tjuerieh daejredh dah leah seammavyörtegs saemieh, jïh saemien seabradahke dej dåarjoem vuajna jïh dïsse aarvoem beaja. Gaajhkh saemieh tjuerieh aaj daejredh dej lea reakta sijjen kultuvrese, sijjen gïelese, sijjen identiteetese jïh sijjen aerpievuekide jïh jieliemidie. Dam dejtie faalehtidh vihkeles liktemeråajvarimmine sjædta seabradahkese.
Annje aajmene vuejnedh mejtie maehtebe dejnie ovreaktine måahtadidh maam staate jïh stoerreseabradahke leah mijjese goh åålmege vadteme. Raaktan dam tjoerebe veelelaakan digkiedidh gosse libie saetniesvoetem gïetedamme jïh vuarjasjamme mah liktemeråajvarimmieh mah buartan båateme. Men saaht guktie, maam byörebe darjodh lea sinsitnine Saepmesne måahtadidh. Ibie naan illusjovnh utnieh daate aelhkie sjædta, men tjoerebe dallatjinie aelkedh jïh raeriestibie mijjieh dam daelie darjobe,
Gieries seammavyörtegs saemie. Saaht mehtie saemien maadtoste datne leah, mijjen håhkoe lea datne liktije jaepiem åadtjoeh, jalhts mijjieh edtjebe naan isveligke prosessi tjïrrh åvtese. Men ellen voestegh datnem åajvoeh åålmegebiejjieheevehtimmine læhkoehtibie.
Lahkoeh biejjine!