Tale ved åpning av det 10. Sameting

Tale ved åpning av det 10. Sameting, ved plenumsleder Tom Sottinen.

Majestete Gånka Harald, Gånkan åajvaladtje Kråvnaprinsa Haakon, åajvah saemiedigkiepresideenth jïh åvtehke, Stoerredigkien voestes nubpiepresideente, staateraerie, saemiedigkien tjirkijh, gieries guessieh – jïh Saepmien guejmieh!

Stoerretjåanghkoen åvtehkinie lea stoerre earoe – jïh stoerre dïedte – dijjem mov vaajmoste buerie båeteme vaajtelidh daan vyörtegs rïhpestæmman låhkede saemiedigkeste. 

Daan jaepien veeljeme lea histovrijeles. Ij gåessie aarebi dan gellie Saemiedigkien veeljemelåhkosne orreme – mahte 26 000 almetjh. Gellie sov gïelem vedteme, ellies 74,2 proseenth. Ij gåessie dan gellie tjïelth abpe laantesne saemiedigkieveeljemem tjïrrehtamme.

Ij leah ajve låhkoeh – bïevnese lea tjïelkes: - Saemien demokratije jienede. Dïhte vyjrehke jïh gamtege. Dïhte eadtjalgahta – jïh lea vihkeles, almetjidie jïh veeljijidie noerhteste åarjese.

Saemiedigkie lea vihkeles politihkeles sijjie, mij lea sjyöhtehke jiene-jienebh saemide.

Saemiedigkie – lea vihkeles institusjovne leajhtadimmine, faamojne.

Gellie veeljemelåhkose tjaalasovveme aaj veeljemen mænngan. Dïhte vuesehte jienebh sijhtieh sov gïelem nuhtjedh. Jienebh sijhtieh govlesovvedh. Dïhte tjarke vuesehte mijjien demokratije jeala.

Daan jaepien saemiedigkieveeljemem tjirrehtamme stoerre haestemi namhtah. Dïhte vuesehte mijjieh lyhkesamme – ööhpehtimmine, dåarjeginie, jïh mijjieh stïeresne orreme. Stoerre gyjhtelassh gaajhkesidie veeljemebarkijidie tjïeltine jïh mijjen administrasjovnese.

Men ibie mijjieh ulmiem jakseme.

Galkebe demokratijem vielie nænnoestidh, tjoerebe orre åssjaldahkh ussjedidh – jïh mijjiem vielie evtiedidh orre otnjegi mietie seabradahkesne. Saemiedigkie byöroe veeljememieriedimmiem evtiedidh jïh veeljemen tjirrehtimmiem orrestidh – digitaale vuekiej mietie.

Gieries saemiedigkietjirkijh, 
Lahkoeh veeljeminie – jïh dejnie leajhtadihks barkojne dijjieh daelie åådtjeme. Leajhtadimmie dïedtem buakta. Men aaj hillh vadta.
Hille saemiedigkiem demokraateles institusjovnine evtiedidh.
Hille mijjen ektievoetem nænnoestidh, gusnie mijjieh gaajhkesh meatan.
Dijjide gïeh jåerhkede: lahkoeh orrestamme leajhtadimmine!
Dijjide gïeh daesnie ellen voestes aejkien: vaajmoste buerie båeteme!
Dijjieh åålmegistie veeljesovveme – jïh dijjieh galkede åålmegen gïelh årrodh. 

Internasjonaale ektiebarkoe lea vihkeles – mejtie vihkielåbpoe daelie aarebistie. Mijjieh tjoerebe laavenjostoem mijjien saemiej parlameenti gaskem nænnoestidh, jïh nubpieh Arktihken aalkoealmetji gujmie. 

Evtebe boelhken Saemiedigkie Kalaallit Nunaat:en parlameentine gaskesem tseegki.
Noerhterïjhken saemien parlameentarihken laavenjostoe åvtese jåhteme vihkeles sijjine – tjåenghkies goerkesimmien åvteste jïh iktedæmman raasti rastah. Baajh mijjem dam vihkeles barkoem jåerhkedh mij jåvli åvteli 2024 eelki – joekoen barkoem veeljemelåhkojne jïh veeljemetjïrrehtimmine. 

Jis dååjrehtsh juekebe jïh mijjen institusjovnh ektesne evtiedibie, mijjieh mijjen demokraateles systeemh nænnoestibie. 

Låhkede Saemiedigkie aajkan tjaanga gusnie dovne hillh jïh stujmieh. 
Klijmajarkelimmieh, digitaliseereme jïh globaale politihkeles baaroeh mijjien seabradahkh dijpieh. 
Daej jarkelimmiej vööste Saemiedigkie tjuara jearsoes jïh jïjtjen gïeline årrodh.

Minngemes jaepien mijjieh Stoerredigkine gaskesem nænnoestamme. 
Saemiedigkiebarkoesijjie Stoerredigkien luvnie lea konkreete illedahke dehtie gaskesistie. 
Dellie mijjieh gietskiebisnie dah politihkeles prosessh mijjien bïjre. 
Konsultasjovnedïedte ij leah ajve formalitete – dïhte galka vihties dijpemem tjirkedh. 
Mijjieh gegkiestibie laavenjostoe jåarhka jïh rïektes haaran evtede – jïh mijjieh riejries eensi viehkiehtidh aamhtesinie mah leah vihkeles saemien åålmegasse.

Gaajhkesidie tjirkijidie, barkijidie jïh laavenjostoe-guejmide: 

Manne dijjide vaajtelem:
Doestelesvoete – geerve aamhtesinie tjåadtjodh.
Jïermijesvoete – rïektes sjæjsjalimmide.
Jïh boerehksvoete – gaskestalledh jïh ektievoetem bigkedh. 
Dijjen tjïrrh – almetjiveeljemh – saemieh sijhtieh, saaht magkeres maadtojste, gïelem utnedh båetiejidie bijjide.  

Buerie båeteme daan vihkeles barkose. 
Buerie båeteme Saemiedigkien rïhpestæmman. 
Buerie båeteme njieljie orre jaepide saemien åålmegeståvrojne.

Jupmele Gånkam bueriesjugnede.

Juekemebåalah